جنیان ملک سلیمان قرآنی بودند یا هالیوودی؟!

سینما زبان معنوی نیست، اما به راحتی می توان در قالب یک گفتگو، حرکت مناسب و... با استفاده از همین امکانات عادی تدوین و جلوه های ویژه، البته با پشتیبانی فیلم نامه قوی شخصیتی مقتدر و توانمند و معصوم را در ذهن مخاطب جلوه داد.
ملک سلیمان از جمله فیلم های سینمایی است که نگاه به آیات قرآن کریم در ارتباط با زندگی حضرت سلیمان نبی علیه السلام و مقایسه آن با آنچه در فیلم ملک سلیمان به تصویر کشیده شده است برخی حقایق را روشن تر می کند.
مشخصات فیلم

نویسنده و کارگردان: شهریار بحرانی، بازیگران: امین زندگانی، محمود پاک نیت، الهام حمیدی، مهدی فقیه، حسین محجوب. موسیقی: چان کونگ وینگ. فیلم برداری: حمید خضوعی ابیانه. تدوین: محمدرضا معینی. بودجه: 5 میلیارد و صد میلیون تومان. فروش: ۳ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان، سال اکران 1389.
محتوای فیلم: خداوند به وسیله نشانه هایی به سلیمان نشان می دهد که باید از شرایط سختی برای رسیدن به یک جامعه آرمانی عبور کند. اما سلیمان برای بدست آوردن چنین حکومتی باید جهان اجنه و شیاطین را تحت سلطه خود در آورد. در این بین فتنه هایی در سه شهر اورشلیم، اریحا و زبولون به نمایش در می آید.
بودجه:

بودجه این فیلم از طریق مجلس تصویب شد. مبلغ ۴ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان هزینه ای بود که مجلس تصویب کرد و بخشی از بودجه فیلم را نیز سازمان اوقاف و امور خیریه تقبل کرد. از این مقدار ۵۰ میلیون تومان برای تهیه صدای دالبی، ۷۵ میلیون تومان برای ساخت موسیقی و ۳۰۰ میلیون تومان برای ساخت جلوه های بصری فیلم هزینه شده است که از این مبلغ ۱۴۸ میلیون تومان را «لئولو» طراح جلوه های ویژه که یک هنرمند خارجی است؛ دریافت کرده است و ۱۴۷ میلیون را گروه ۳۰ نفره ایرانی دریافت کرده اند.
مراحل تهیه فیلم

طبق خبرها فیلم نامه «ملک سلیمان» مراحل زیر را طی کرده است: تحقیقات اولیه جهت جمع آوری اطلاعات تاریخی برای مجموعه در حدود ۱ سال و نیم به طول انجامید. بعد از این مرحله شهریار بحرانی، مجتبی فرآورده و حمید قدیریان اقدام به نوشتن فیلم نامه مجموعه کردند. در انجام تحقیقات مجموعه سعی شد علاوه بر استفاده از منابع اسلامی و قرآنی، از منابع تاریخی و کتب دینی قوم یهود نیز استفاده شود. در نهایت فیلم نامه ای ۱۵۰ صفحه ای به رشته تحریر درآمد که با ۳۹ بار بازنویسی به حدود ۵۱ صفحه رسید. نوشتن فیلم نامه، فیلم حدود ۶ ماه به طول انجامید.
با این حال شاهد نقص زیادی در آن بوده ایم به غیر از ضعف های فراوانی در شخصیت پردازی و داستان پردازی، ضعف در پردازش شخصیت حضرت سلیمان علیه السلام که محور اصلی داستان است و مخاطب مسلمان او را به عنوان انسانی معصوم که ارتباط مستقیم با وحی الهی دارد و از شخصیت ملکوتی و استوار در عین داشتن روحیه ای لطیف و مهربان، برخوردار است می شناسد، اما این را نمی توان از مجموع این فیلم به دست آورد. کاری که آقای سلحشور در سریال حضرت یوسف علیه السلام، در انجامش موفق تر عمل کرده است.
از سوی دیگر این بخش از زندگی حضرت سلیمان مبتنی بر آیات: 34 تا 40 سوره «ص»، 81 و 82 سوره «انبیاء» و 12 تا 14 سوره «سبأ» است که داستان رسیدن به پادشاهی و کسب قدرت منحصر به فرد را برای حضرت سلیمان علیه السلام نقل نموده است. اما به واقع اگر شما تفسیر این آیات را در تفسیر ناب و زیبای المیزان خوانده باشید و سپس فیلم «ملک سلیمان» را ببنید، چقدر فیلم با تصویر ذهنی شما از شخصیت این پیامبر بزرگ خداوند، تطبیق پیدا می کند؟
آیا پرده نهایی فیلم که به نوعی همه قدرت سلیمان نبی علیه السلام را در انگشتر او ترسیم می کند، به نوعی نمایان گر اسرائیلیات و تهمت هایی نیست که بنی اسرائیل به حضرت سلیمان علیه السلام زدند و قرآن آن را در آیه 102 سوره بقره نقل نموده است؟
آیا شکل جنیان که طبق همین آیات برای حضرت سلیمان کار می کردند مانند حیوانات وحشی بوده است؟ و فقط توانایی آزار رساندن به مردم را داشتند؟ با این که در قرآن می خوانیم، ایشان در ساخت بناها، استخراج منابع دریا و... به او کمک می کردند؟ آیا این همان سلیمانی است که قرآن در سوره نمل آیه 16 در وصفش فرمود: «و سلیمان از داوود میراث یافت و گفت: ای مردم ما زبان پرندگان را تعلیم یافته ایم و از هر چیزی به ما داده شده است راستی که این همان امتیاز آشکار است».
بله زبان سینما زبان معنوی نیست اما به راحتی می توان در قالب یک گفتگو، حرکت مناسب و...با استفاده از همین امکانات عادی تدوین و جلوه های ویژه، البته با پشتیبانی فیلم نامه قوی شخصیتی مقتدر و توانمند و معصوم را در ذهن مخاطب جلوه داد.
نقد اول

نقد اول «ملک سلیمان» در فیلم نامه است که نتوانسته بر اساس قرآن شخصیت سلیمان نبی علیه السلام را ترسیم کند و این مشکل در طراحی شخصیت اطرافیانش، مانند «آصف» که طبق نقل مفسرین در ذیل آیه 40 سوره نمل او بود که در یک چشم بر هم زدن تخت «بلقیس» را در مقابل سلیمان، ظاهر کرد. نیز جریان دارد.
و چون محور این فیلم، حضور شیاطین و قدرت نمایی آن هاست، فیلم نامه نویس باید شناخت جامعی از جن می داشت تا می توانست این گروه را خوب به تصویر بکشد، آیا جنیان در «ملک سلیمان» مطابق جنیان توصیف شده در سوره جن یا احقاف، پردازش شده بودند، یا برگرفته از جنیان فیلم های هالیودی بودند؟
جن در فرهنگ قرآن، دارای شعور است، پیامبرانی دارند و برخی از آن ها هم مسلمان هستند: «ای گروه جن و انس آیا از میان شما فرستادگانی برای شما نیامدند که آیات مرا بر شما بخوانند و از دیدار این روزتان به شما هشدار دهند...». سوره انعام آیه 130. «و از میان ما برخی فرمانبردار و برخی از ما منحرفند پس کسانی که به فرمانند آنان در جستجوی راه درستند». سوره جن آیه 14
و از قدرت هایی بیش از قدرت عادی انسان ها برخوردارند: «و در [آسمان] برای شنیدن به کمین می نشستیم [اما] اکنون هر که بخواهد به گوش باشد تیر شهابی در کمین خود می یابد». سوره جن آیه 9
لذا حضرت سلیمان از این قدرت برای توسعه و سازندگی کشور استفاده می کرد: «... و برخی از جن به فرمان پروردگارشان پیش او کار می کردند و هر کس از آن ها از دستور ما سر برمی تافت از عذاب سوزان به او می چشانیدیم. برای او هر چه می خواست از نمازخانه ها و مجسمه ها و ظروف بزرگ مانند حوضچه ها و دیگ های چسبیده به زمین می ساختند». آیات 12 و 13 سوره سبأ
خوب این تصویر کوچک از جن و شیطان، چقدر با تصویر فیلم، هماهنگ است. ما در فیلم، موجوداتی وحشتناک و شبیه دود را می بینیم که در درون مردم نفوذ کرده و آن ها را به کشتن همدیگر وادار می کنند، و شخصیت سلیمان نبی علیه السلام می گوید: دو دنیا (جن و انس) لطیف شده و به هم نزدیک شده و اجنه صاحب قدرت می شوند. آیا این گونه است؟ در حالی که طبق نظر قرآن، جنیان نیز در همین زمین زندگی می کنند و دنیای دیگری ندارند، اما ما آن ها را نمی بینیم: «در حقیقت او و قبیله اش شما را از آنجا که آن ها را نمی بینید می بینند. ما شیاطین را دوستان کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آورند». سوره اعراف آیه 27
بله شیاطین و جنیان که البته شیاطین هم از جنس جن هستند، در همین زمین هستند و انسان های ناشایست با شیاطین دوست می شوند اما بدون اذن الهی هیچ شیطان و جنی نمی تواند به انسان دسترسی پیدا کند: «وَمَا هُم بِضَآرِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللهِ». سوره بقره آیه 102
و اصولا در کجای قرآن گفته شده است که سلیمان نبی علیه السلام مبعوث شد و پادشاهی یافت تا جن را کنترل کند. بله جن تحت کنترل او بودند اما مثل انسان ها و پرندگان جزء لشگریان و کارگران او بودند: «و برای سلیمان سپاهیانش از جن و انس و پرندگان جمع آوری شدند و [برای رژه] دسته دسته گردیدند». آیه 17 سوره نمل نه آن گونه که در پایان فیلم می بینیم، انسان ها، جنیان را دستگیر کنند.
نقد دوم- موسیقی فیلم

نقد دوم در موسیقی فیلم است، توقع مخاطب دینی ما آن است که فیلم مذهبی را با موسیقی و نغمه آیینی و دینی بشنود یا حداقل نزدیک به نغمات دینی، مانند سریال امام علی علیه السلام یا مریم مقدس علیها السلام یا مختار نامه یا... اما ساخت موسیقی فیلم توسط یک گروه خارجی، آن را به موسیقی کشورهای جنوب شرق آسیا نزدیک کرده است تا موسیقی مذهبی ما.
نقد سوم در جلوه های بصری است، بیننده با دیدن این سریال و جلوه های ویژه آن که عموما توسط یک گروه «هنگ کنگی» ساخته شده است، فقط خاطره فیلم ارباب حلقه ها برایش زنده می شود و این کپی برداری از خاصیت تأثیرگذاری فیلم به شدت می کاهد زیرا مخاطب حس می کند، کارگردان در تدوین حرفی برای گفتن ندارد و اعتمادش به کار کم می شود.
نکته آخر آن که تعیین اولویت ها برای رسیدن به هدف نقش مهمی در تأثیرگذار بودن کارها دارد، آیا هزینه پنج میلیارد و اندی فیلم در سالی که تصویب شد (1386) اگر صرف توسعه و ترویج قرآن در جامعه به صورت مستقیم می شد، اثرش بیش از این فیلم با همه کاستی هایش نبود. در این رابطه مدیریت مؤسسه جامعة القرآن الکریم، حجةالاسلام سیدمحمدمهدی طباطبایی گفته اند: «اگر بودجه این فیلم در همان سال تصویب در اختیار مؤسسه جامعة القرآن الکریم قرار می گرفت، می توانستیم 1000 شعبه از مؤسسه را در سراسر کشور تأسیس کنیم تا گسترش برنامه های ترویج فرهنگ قرآن و معارف اهل بیت علیهم السلام را در اقصی نقاط کشور به عهده بگیرند».



منبع : خبرگزاری حوزه(پایگاه اطلاع رسانی حوزه نت)