جلال الدین محمد بلخی (‎۶ ربیع الاول ۶۰۴، بلخ یا وخش - ۵ جمادی الثانی ۶۷۲ هجری قمری، قونیه) از مشهورترین شاعران و صوفیان فارسی زبان ایرانی است. نام کامل وی «محمد ابن محمد ابن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی» بوده و در دوران حیات به القاب «جلال الدین»، «خداوندگار» و «مولانا خداوندگار» نامیده می شده است. در قرن های بعد (ظاهراً از قرن ۹) القاب «مولوی»، «مولانا»، «مولوی رومی» و «ملای رومی» برای وی به کار رفته است و از برخی از اشعارش تخلص او را «خاموش» و «خَموش» و «خامُش» دانسته اند. زبان مادری وی پارسی بوده است .

مثنوی معنوی

این کتاب از ۲۶٬۰۰۰ بیت و ۶ دفتر تشکیل شده و یکی از برترین کتاب های ادبیات عرفانی کهن فارسی و حکمت فارسی پس از اسلام است. این کتاب در قالب شعری مثنوی سروده شده است؛ که در واقع عنوان کتاب نیز می باشد. اگر چه قبل از مولوی، شاعران دیگری مانند سنائی و عطار هم از قالب شعری مثنوی استفاده کرده بودند ولی مثنوی مولوی از سطح ادبی بالاتر برخوردار است[نیازمند منبع]. در این کتاب ۴۲۴ داستان پی درپی به شیوهٔ تمثیل داستان سختی های انسان در راه رسیدن به خدا را بیان می کند. بیت نخست دفتر اول مثنوی معنوی به نی نامه شهرت دارد و چکیده ای از مفهوم ۶ دفتر است. این کتاب به درخواست شاگرد مولوی، حسام الدین حسن چلبی، در سالهای ۶۶۲ تا ۶۷۲ هجری/۱۲۶۰ میلادی تالیف شد. عنوان کتاب، مثنوی، در واقع نوعی از ساختار شعری است که در این کتاب استفاده می شود. مولوی در این کتاب مجموعه ای از اندیشه های فرهنگ اسلامی را گرد آورده است.

دیوان شمس

دیوان شمس یا دیوان کبیر شامل غزلیّات شورانگیزی است که از طبع فیّاض شاعر عارف و بلند پایهٔ قرن هفتم، مولانا جلال الدّین محمّد بلخی (رومی) تراویده است. دیوان بلندنام غزلیّات شمس را دریایی دانسته اند لب ریز از حرکت و هیجان که در زیر ظاهری زیبا و آرامش زا سرشار است از شور همیشگی حیات و تلاش تمام ناشدنی زندگی.
از آنجا که وی به خاطر ارادت به مرادش شمس تبریزی در بسیاری از غزلیاتش شمس تخلص کرده است دیوان اشعارش را دیوان شمس می نامند.