«مارس‌وان» (Mars One) نام پروژه بلند پروازانه‌ای است که از سال‌٢٠١١ میلادی به‌این‌سو، سر و صدای زیادی در رسانه‌ها و اخبار علم و فناوری به پا کرده است؛ پروژه‌ای که ظاهرا قرار است تا سال ‌٢٠٢۵ مجموعه سکونت‌پذیری در مریخ راه‌اندازی کند و از میان داوطلبان سفری بی‌بازگشت و یک طرفه، عده‌ای را به آن سیاره ببرد و آنجا اسکان دهد؛ اما اینکه اساسا چنین پروژه‌ای قابلیت اجرائی دارد یا خیر، همچنان محل مناقشه است.
از زمان آغاز نام‌نویسی داوطلبان، یعنی آوریل سال ‌٢٠١٣، بیش از ٢٠٠ هزار نفر برای این سفر بی‌بازگشت و ترک زمین ثبت‌نام کردند؛ داوطلبانی که نه فضانورد بودند، نه برای چنین پروژه‌ای آموزش دیده بودند، از سراسر جهان برای شرکت در این پروژه درخواست دادند. تهیه یک ویدئوی کوتاه، پرداخت ٣٨ دلار هزینه، داشتن سلامتی کامل، توانایی مکالمه به زبان انگلیسی و سن بالای ١٨سال، از معدود پیش‌شرط‌های ثبت‌نام در این طرح بود. از این تعداد، صد نفر شامل ۵٠ مرد و ۵٠ زن به مرحله بعدی راه یافتند.«فلوریان فرایشتتر»، روزنامه‌نگار علمی اتریشی و اخترفیزیک‌دان در دانشگاه ینا آلمان، معتقد است برنامه‌ریزی و اجرای چنین پروژه عظیمی که ظاهرا می‌خواهد انسان‌ها را از زمین به سیاره‌ای دیگر ببرد، بسیار جدی‌تر از اینهاست؛ چیزی ورای یک وب‌سایت با عکس‌های گرافیکی زیبا از مجتمعی مسکونی در مریخ یا ثبت‌نام اینترنتی داوطلبان غیرحرفه‌ای فضانوردی. فضانوردان واقعی که راهی مأموریت‌های فضایی ایستگاه بین‌المللی می‌شوند، دوره‌های طولانی‌مدت‌ آموزش را می‌گذرانند؛ ضمن اینکه ساخت هر قطعه از راکت یا اجزای ایستگاه، سال‌های سال زمان می‌برد. این در حالی است که ایستگاه فضایی تنها حدود ۴٠٠ کیلومتر از زمین فاصله دارد و فضانوردان برای رسیدن به آن، مدت زیادی در راه نیستند. سفر فضانوردان آپولو-١١ برای رسیدن به ماه، تنها حدود چهار روز طول کشید؛ اما سفر فضایی برای رسیدن به مریخ ماه‌ها طول خواهد کشید. او می‌افزاید: «من نمی‌گویم چنین چیزی یعنی مأموریت فضایی سرنشین‌دار به مریخ، اساسا ناممکن است، حتی نمی‌گویم که ساکن‌شدن در مریخ غیرممکن است، اما به‌نظر من چنین پروژه‌ای، آن‌گونه که مارس‌وان درصدد اجرای آن برآمده، شدنی نیست».مأموریت مریخ‌نورد «کنجکاوی» (Curiosity) در پروژه ناسا با نام «آزمایشگاه علمی مریخ» (Mars Science Laboratory) حد‌ِفاصل ماه آگوست ‌٢٠١٢ تا ماه ژوئن ‌٢٠١٣ نشان داد میزان تشعشعات کیهانی در راه رسیدن به مریخ و همچنین در سطح مریخ، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد. براساس داده‌های دستگاه تشخیص و ارزیابی تشعشع (Radiation Assessment Detector)، تشعشعات در زمان اقامت در مریخ و همچنین در طول زمان مسیر، بدن انسان را در معرض تشعشع بیش از حد مجاز، یعنی یک سیورت قرار می‌دهد. دریافت یک سیورت تابش روی زمین خطر ابتلا به سرطان را نزدیک به پنج‌درصد افزایش می‌دهد. البته این موضوع در قیاس با سایر خطرات، چندان توجه‌برانگیز نیست، حتی اگر مسافران مریخ بپذیرند که ریسک بالاتری برای ابتلا به سرطان در سطح مریخ دارند، باید از دیگر خطرات این مأموریت جان به در برده باشند؛ طوفان‌های غباری شدید و دمایی که از ۵۵- درجه سانتیگراد تا ۲۷+ درجه تغییر می‌کند و گاهی در شرایطی ممکن است به ۱۳۳- درجه نیز برسد.تأمین بودجه پروژه مارس‌واناز قرار معلوم، بودجه پروژه مارس‌وان بناست از طریق برنامه‌های تلویزیونی که به Reality TV Show مشهورند، تأمین شود. برآوردها نشان می‌دهد چنین پروژه‌ای تا مرحله فرود (با سرنشین) بر خاک مریخ در حدود شش ‌میلیارد دلار هزینه در بر خواهد داشت. نگاهی به تاریخچه سفر به مریخ نشان می‌دهد از ١۵ مورد تلاش برای راه‌یابی به مریخ (بدون سرنشین)، تنها هشت مورد آن موفق بوده است؛ یعنی به لحاظ آماری، معادل ۵٣ درصد، از فضاپیمای روسی مارس‌-٣ (Mars-٣)، که پس از ارسال داده فقط برای مدت ١۴,۵ ثانیه، پس از فرود در روز دوم دسامبر سال ‌١٩٧١ خاموش شد، گرفته تا فضاپیمای بریتانیایی بیگل دو (Beagle ٢) در سال ‌٢٠٠٣، که با فرود روی مریخ، هیچ علامتی به زمین مخابره نکرد و درنهایت نیز مشخص نشد چه بلایی بر سر آن آمده است! تاکنون فقط ناسا توانسته است فرود موفقیت‌آمیزی روی مریخ داشته باشد. دستیابی به مریخ، حتی با فضاپیمای بدون سرنشین هم به‌مراتب سخت‌تر و پیچیده‌تر از آن چیزی است که ظاهرا در پروژه مارس‌وان در جریان است. فرود در سیاره‌ای با ضخامت اتمسفر در حدود یک‌درصد اتمسفر زمین و گرانش تقریبا ٣٨ درصد گرانش زمین، چندان هم ساده نیست.همان‌طور که گفتیم تقریبا حدود نیمی از تلاش‌های راه‌یابی به مریخ، که بدون سرنشین هم بوده‌اند، به شکست انجامیده‌اند. در حالی‌که ایالات متحده و روسیه دست به چنین مأموریت‌هایی نمی‌زنند، چطور یک شرکت خصوصی می‌تواند از پس چنین مأموریت عظیمی برآید؟ به‌سختی می‌توان باور کرد شرکتی که پیش‌ از‌ این، حتی یک مریخ‌نورد کوچک در مریخ پیاده نکرده است، بتواند یک مجتمع اقامتی بزرگ در آن سیاره برپا کند. برای احداث و پیشبرد چنین پروژه‌ای، نه‌ فقط به تجربه و دانش فنی عظیمی نیاز است، بلکه باید بودجه فوق‌العاده سرسام‌آوری نیز در اختیار داشت. کسب شش‌ میلیارد دلار از برنامه تلویزیونی تا حد زیادی شبیه به بلندپروازی و خیال‌پردازی به نظر می‌رسد.دکتر «فرایشتتر» روزنامه‌نگار می‌گوید: «قسمت برنامه تلویزیونی در حقیقت واقعی‌ترین بخش پروژه مارس‌وان است، هرچند من تردید دارم این پروژه بتواند چنین مبلغی را از برنامه تلویزیونی به‌دست آورد و همچنین تردید دارم این پروژه بتواند، حتی یک راکت از زمین به‌سوی مریخ بفرستد، چه رسد به فضاپیمای حامل سرنشین». درحالی‌که قرار بود نخستین سفینه پروژه مارس‌وان، در سال ‌٢٠١٨ در مریخ فرود بیاید، هنوز هیچ کار مفیدی انجام نشده است و در فوریه ‌٢٠١۵، شرکت‌های طرف قرارداد مارس‌وان اعلام کردند هنوز از طرف مارس‌وان با آنها تماسی گرفته نشده است و فعالیت‌ها متوقف شده است. با وجود این، من فکر می‌کنم بشر روزی پا بر خاک مریخ خواهد گذاشت؛ اما قطعا این فرد، یکی از صد کاندیدای پروژه مارس‌وان نخواهد بود. پروژه مارس‌وان به‌وضوح شکست‌ خورده است.

نویسنده: عرفان کسرایی- پژوهشگر مطالعات علم و فناوری در دانشگاه کاسل آلمان