تاریخچه نوروز

طبق عقايد زرتشت، ماه فروردين ( اولين ماه تقويم شمسي ايرانيان) به فراوشي (سرزندگي) اشاره دارد كه دنياي مادي را در آخرين روزهاي سال دچار تحول می کند. بنابراين، زرتشتيان، ده روز را براي اينكه روح نياکان خود را شاد كنند، گرامي می دارند ممكن است اين سنت كه، بعضي‏ها قبل از نوروز به گورستانها مي‏روند، ريشه در اين باور داشته باشد. قصه‏هاي ديگري در مورد مبدا نوروز نقل شده است. يك روايت اين است كه كياخسرو، پسر پرويز بردينا، به تخت سلطنت نشست و ايرانشهر را به اوج شكوفايي خود رساند

روايت ديگر آنكه در اين روز خاص (اول فروردين) ، جمشيد، پادشاه پيشدادي، بر روي تخت طلايي نشسته بود در حالي‏كه مردم او را روي شانه‏هاي خود حمل مي‏كردند. آنها پرتوهاي خورشيد را بر روي پادشاه ديدند و آن روز را جشن گرفتند.

روايتی ديگر به سليمان بر‏مي‏گردد كه حلقه خود را گم كرد و در نتيجه حكومت خود را از دست داد. بعد از اينكه چهل روز به دنبال آن گشت، حلقه خود را يافت و دوباره به حكومت رسيد. از اين رو، مردم در آن روز فرياد برآوردند كه، نوروز (روز نو) آمده است

در زمانهاي قديم، جشن نوروز در اولين روز فروردين (۲۱ ژانويه) شروع مي‏شد، ولي مشخص نيست كه چند روز طول مي‏كشيده ‏است. در بعضي از دربارهاي سلطنتي جشن‏ها يك ماه ادامه داشت. مطابق برخي از اسناد، جشن عمومي نوروز تا پنجمين روز فروردين برپا مي‏شد، و جشن خاص نوروز تا آخر ماه ادامه داشت. شايد بتوان گفت، در طي پنج روز اول فروردين جشن نوروز جنبه ملي و عمومي بود، در حاليكه طي باقيمانده ماه، هنگامي‏كه پادشاهان مردم عادي را به دربار سلطنتي مي‏پذيرفتند جنبه خصوصي و سلطنتي داشت .

آغاز سال نو با مس*

از قدیم تا به حال اغلب مردم خراسان مخصوصا ساكنان مشهد، زمان تحویل سال در حرم امام رضاع حضور دارند كه آغاز سال جدید با یك بار روشن و خاموش شدن چراغ و نقاره خانه اعلام می*شود. در آن سال*های دور كه تمام جمعیت مشهد در بزرگترین صحن حرم می*توانستند گردهم بیایند، بعد از تحویل سال با سبزه*ای كه هدیه می*گرفتند، از خادمان حرم به خانه بازمی*گشتند.
رسم بر این بود كه قبل از آغاز سال نو، مرد خانه بیرون می*رفت و هنگام تحویل سال، با سبزه و نان و در بعضی محلات با تكه*ای مس وارد خانه می*شد كه علامت بركت و روزی*رسانی بود.

بوسیدن دست بزرگترها

در خراسان همچنین مردها معمولا دستمالی ابریشمی به همراه داشتند. صاحبخانه به تعداد بچه*های مهمان، تخم*مرغ رنگی هدیه می*داد كه در دستمال می*گذاشتند و بعد آن را تقسیم می*كردند.
عیدی بیشتر مواقع سكه*های طلایی رنگ بود كه توی كاسه می*ریختند و تعارف می*كردند. این سكه*ها را اكثر مهمانان نگه می*داشتند و در سفرهای زیارتی مثل حج و سفر كربلا می*بردند و متبرك می*كردند.

عروس گوله*

نمایش معروف نوروزی در گیلان و مازندران و الموت و طالقان، عروس + غول است. در این نمایش غول، عروس و پیربابو نقش دارند. عروس گله یا عاروس گوله در مازندران به پیربابو معروف است.
غول با پوششی از كُلش (ساقه*های خشك شالی) و زنگوله*هایی به پا و چماقی در دست در میان مردم حاضر می*شد. نقش عروس را نیز اغلب یكی از پسران جوان بازی می*كرد و لباس زنانه می*پوشید.
در بازی نوروزی عروس گوله، غول و پیربابو برای به دست آوردن عروس با یكدیگر درگیر می*شدند.
پیش از آغاز نمایش نیز گروه همخوانی می*كردند:
عروس گوله بیاردیم/ جانه دله بیاردیم/ خانه خواه تره نیاردیم/ تی پسره بیاردیم*
ترجمه: بازی عروس و غول آوردیم/ برای جان و دل آوردیم/ صاحبخانه برای تو نیاوردیم/ برای پسر تو آوردیم.

حاجی فیروز، آتش افروز

مراسم استقبال از نوروز، بسیاری پیش از فرا رسیدن سال نو آغاز می*شد و همه حاکی از بشارت رسیدن بهار، سال نو و رستاخیز بود. انگیزه*های دینی و ملی، هر دو دست به هم داده و این گونه شگفت، انتظار نوروز را با مراسم و جشن*هایی پیش درآمد، درهم و همراه می*کرد: چند روز به نوروز مانده در کوچه*ها آتش افروز می*گردد و آن عبارت است از دو یا سه نفر که رخت رنگ به رنگ می*پوشیدند و به کلاه دراز و لباس شان زنگوله آویزان می*کنند و به رویشان صورتک می*زنند. یکی از آن*ها دو تخته را به هم می*زند و اشعاری می*خواند:
آتش افروز آمده، سالی یک روز آمده
آتش افروز صغیرم، سالی یک روز فقیرم
روده و پوده آمده، هر چی نبوده آمده.
و دیگری می*رقصید و بازی در می*آورد.


در این وقت میمون باز، بند باز، و لوطی، خرس به رقص و غیره کارشان رواج دارد و ترانه*های ذیل خوانده می*شود:
فلفلی مرده؟ نمرده،
چشماش که وازه تخم گرازه
نون خورده و جون نداره دستش استخوان نداره
میل پشت بون نداره
امان از آش رشته بابام بزغاله کشته
ننم سر کار آشه دائیم قاشق تراشه
خانم می*خوره می*شاشه
دختر یه دندونه سوار پوس هندونه
هندونه یُرغه میره درخونه داروغه میره
شوورم زن کرده پشتشو بر من کرده
یه نون ازم کم کرده
این یدونه نون پرپری من بخورم یا اکبری؟

روزهایی پیش از عید، حاجی فیروز در کوی و برزن به راه می*افتد. اغلب یک، دو نفر و یا بیشتر هستند. خودشان، صورت و گردن و دست*ها را سیاه کرده و لباس سرخ و شلیته می*پوشیند و کلاه مخروطی شکل مقوا ساخته بر سر می*نهند و با دایره ای که به دست دارند ضرب گرفته و می*خوانند: حاجی فیروزه، سالی یه روزه و انعامی* دریافت می*کنند. در خراسان و روستاهای اطراف آن، حاجی فیروز را جیگی جیگی نه نه خانم می*گویند و این عنوان اشعار و ترانه بلندی است که همراه با ضرب دایره می*خوانند. همین ترانه را در مراسم ختنه سوران نیز می*خوانند.

در همین عصر، یعنی زمان «عباسیان» در ایام نوروز و به احتمال جشن*های دیگر ایرانی، مراسم کارناوال یا جشن*های سیار بر پا می*شده است. در ایران در دوران آل بویه، نیز در بغداد و قاهره، از چنین مراسمی گزارش*هایی لا به لای اوراق تاریخ ملاحظه می*شود.


ابن معمار در نوروز سال 346 ( = 974 م ) اشاره می*کند که مردم در مصر نمایش سیار بسیار با شکوهی برگزار کردند. این نمایش توسط بازاریان انجام شد که از جمله فیل*هایی را با تزئین*هایی بسیار جالب توجه آراسته و ضمن بازی*ها و نمایش*هایی گوناگون، مسافت مبدأ تا مقصدشان را که قاهره بود، در طول سه روز طی کردند.

تا بحال فکر کرده اید چرا هفت*سین؟

چرا مثلا شش سین یا پنج سین نمی*گذاریم و همه می*كوشیم حتما تعداد سین*های مان را به هفت تا برسانیم؟ با اینکه می*دانیم عدد هفت در بسیاری از تمدن*ها مقدس است. حتی در بین جادوگران هفت عدد قدرتمندی است .در ایران باستان، جشن*هایی به مناسبت*های گوناگون ملی و مذهبی برگزار می*شد. اما از آن میان، هفت جشن جزء جشن*های واجب به شمار می*آمد كه شش جشن، جشن*های گاهانبار یا سالگرد آفرینش*های شش گانه بود. این جشن*ها به ترتیب عبارت*اند از: «مید یوزرم گاه»،* جشن میانه بهار كه از 11 تا 15 اردیبهشت به مناسبت سالگرد آفرینش آسمان برگزار می*شد. «میذ یوشم گاه» جشن نیمه تابستان از 11 تا 15 تیر به مناسبت سالگرد آفرینش آب «پیتی شهیم گاه»، به معنی «دانه آور»، سالگرد آفرینش زمین و فصل گردآوری غله است كه از 26 تا 30 شهریور برگزار می*شد. «ایا سرم گاه»، از 26 تا 30 مهر است و سالگرد آفرینش گیاه و «برگشت» معنی می*دهد، چون چوپان با گله بر می*گردد و آغاز زمستان است. «مید یاریم گاه» به معنی «میان سال» كه سالگرد آفرینش چارپای مفید است و جشن میان زمستان، زمانی است كه برای دام انبار زمستانی می*شود. «همسپد میدم گاه» به معنی «با هم بودن و با هم گرد آمدن*» كه سالگرد آفرینش انسان است و پنج روز آخر سال برگزار می*شود. هفتمین جشن از اعیاد هفتگانه واجب «نوروز» است. رسم*های بسیاری هم در حاشیه این جشن رواج داشت كه با عدد هفت پیوند خورده بود. به عنوان مثال، در میز سیمین مقابل شاه وقت، هفت گونه غله و شاخه*های هفت نوع درخت را می*نهادند، روی همان میز هفت بشقاب كاشی سفید و هفت درهم سفید از سكه*های ضرب شده در عرض سال.

رسم دیگری كه هنوز در برخی روستاهای زردشتی نشین رعایت می*شود، كشت هفت نوع بذر در ظرف*های كوچك است تا اینكه برای نوروز سبزی و طراوت فراهم باشد.


در قدیم، هفت «سینی» از دانه*هایی كه بركت به سفره*ها می*آورد، می*رویاندند و بر خوان نوروزی می*نهادند. «سینی» معرب «چینی» است كه در قدیم به طبق*های بزرگی كه از چین آورده بودند، گفته می*شد. احتمالا هفت «سین» بازمانده همین هفت «سینی» است و یا نمادی از «سبزه» و «سرسبزی» با گذشت زمان، هفت «سینی» با هفت میوه یا گل یا سبزی كه با «سین» آغاز می*شوند و هر یك نشانه ای از باروری و تندرستی هستند، تلفیق شده است.

این هفت «سین» كدام اند و هر یك نماد چیست؟ «سبزه» نودمیده است، «سنبل» خوش بر و خوشبو، «سیب» میوه بهشتی و نمادی از زایش، «سمنو» مائده تهیه شده از جوانه گندم كه یادآور بخشی از آیین*های باستانی ایران است، «سنجد» كه بوی برگ و شكوفه درخت آن محرك عشق و دلباختگی است، «سیر» دارویی برای تندرستی، «سپند» به معنی «مقدس» كه دوركننده بیماری*ها و دافع چشم بد است.


امروزه، برخی اقلام سفره هفت «سین» فراموش گشته و یا «سین»*های آن در برخی خانواده جا به جا گشته است. مثلا گذاشتن «سركه» نماد ترشی و «سماق» نماد بیكاری و سماق مكیدن روی سفره هفت «سین» مناسبت ندارد.

علاوه بر «سین*ها» بر این سفره آینه نیز می*گذاریم كه نور و روشنایی می*تاباند، شمع می*افروزیم كه روشنایی و تابش آتش را به یاد می*آورد و شاید بازمانده جشن سوری و جشن*های آتش باشد؛ تخم مرغ كه تمثیلی از نطفه و باروری است. كاسه آب زلال به نشانه همه آب*های خوب جهان و ماهی زنده در آب، به نشانه تازگی و شادابی؛ عسل و نقل و شیرینی و دیگر چیزهایی كه بنا به رسم خاص هر شهر و روستا و خانواده ای بر این سفر می*افزودند. گذاشتن چند شاخه بیدمشك روح افزا نیز بر زیبایی سفره می*افزاید.


وجود قرآن یا دیگر كتاب*های دین بر سر سفره هفت «سین» برای راندن دیوان و شیطان از محیط خانه است. گذاشتن نمونه ای از غلات (معمولا نان و برنج) و حبوبات و همچنین در برخی خانواده*ها گذاشتن شیر و فرآورده*های شیری به نشانه تضمین بركت خانه متداول است.

در برخی خانواده*ها، به ویژه در میان هم میهنان زردشتی، هفت «شین» نیز معمول است كه باید ناشی از شبیه سازی «شین» با «سین» باشد و نیز شاید به این دلیل كه شهد و شكر از دیرباز از بنیادی*ترین مائده*های این خوان بوده اند.

حتی از هفت «میم» نیز سخن گفته اند كه برخی مرغ، ماهی، ماست، مویز و ... بر خوان نوروزی می*گذاشتند.

روی هم رفته، هفت سین نوروزی در جاهای متفاوت به شكل*های متفاوت برگزار می*شده است كه برخی نمونه*های آن در نوروزنامه آمده است.


این اقلام و مراسم هیچ گاه در طول تاریخ ثابت نبوده اند. بستگی به شرایط، قومیت*ها، باورها و اعتقادات دارد حتی برگزاری این مراسم در هر خانواده متفاوت است. اصولا چرا باید این مراسم در نقاط مختلف ثابت باشد؟ هر كسی به شكلی برگزار می*كرده، گاهی هدف*های سیاسی پشت قضیه بوده است و گاهی اهداف دیگر. نمی*توان گفت مراسم سال نو و هفت سین از اصلی آمده و دگرگون شده*اند. بلکه در طول تاریخ شكل گرفته اند و مردم هم به دلایل مختلف آنها را سال*ها حفظ و برگزار كرده اند.

تنها چیزی كه شاید در این مراسم ثابت مانده است، عدد «هفت» آن باشند كه با هفتم بودن جشن نوروز در اعیاد هفتگانه واجب توجیه می*شود. به نظر زنده یاد دكتر «مهرداد بهار» اسطوره شناس فقید، شاید این عدد «هفت» با هفت سیاره نیز ارتباط داشته باشد كه تصور می*شد سرنوشت بشر در دست آنها است و این امر در تقدس عدد هفت موثر بود. شاید تصور می*شد كه اگر كسی هر هفت تا را در اختیار داشته باشد و نظر لطف هر هفت سیاره را به خود جلب كند، خوشبخت خواهد بود.

نماد شناسی هفت سین:
سنجد ( Sorb ): نمادی است از زايش و تولد و بالندگی و برکت
سمنو (Samanoo): نماد خوبی براي زايش گياهی و بارور شدن گياهان
سبزه (Verdure): موجب فراوانی و برکت در سال نو شود، رنگ سبز آن رنگ ملی و مذهبی ايرانيان است.
سيب سرخ (Red Apple ): نمادی است از باروریو زايش
سماق (Sumac): برای گندزدايی و پاکيزگی
سير (Garlic): برای گندزدايی و پاکيزگی
سرکه (Vinegar): برای گندزدايی و پاکيزگی
قرآن(Quran): کتاب مقدس هر آيين
تخم مرغ (Eggs): از نوع سفيد يا رنگی نمادی است از نطفه و نژاد
ماهی سرخ (Gold Fish): ماهی يکی از نمادهای آناهيتا فرشته آب و باروری است و وجود آن باعث برکت و باروری می*گردد.
سکه (Silver & Gold Coin): موجب برکت و سرشاری کيسه است
نقل (Comfit ): نمادی است از زايش و تولد و بالندگی و برکت
شيرينی (Sweets ): نمادی است از زايش و تولد و بالندگی و برکت
آجيل (Nuts): نمادی است از زايش و تولد و بالندگی و برکت
اسپند ( Wild Rue): در زمانهای قديم مقدس بوده و در رسم*های نيايشی بکار برده می*شده.
انار (Pomegranate): پردانگی انار نشان از برکت و باروری است

جشن زایش اشو زردشت

ششمین روز فروردین که بنا به نظر بسیاری محققان و موبدان زرتشتی، سالروز تولد زردشت اسپنتمان است، به نوروز بزرگ معروف است. دراین روز زردشیان در آتشكده*های هر شهر گردهم می آیند، به سخنراني*هاي مذهبي گوش مي*دهند، اوستا مي*خوانند و تولد پيامبرشان را جشن مي*گيرند. آب پاشیدن به همدیگر، دود کردن اسپند و پخش کردن سنجد و آویشن نیز از دیگر مراسم*های این جشن است.
گاتاخواني، دف زني و سخنراني در مورد تاريخچه نوروز و جشن زايش زردشت از جمله برنامه*هاي اين مراسم می باشد. حضور در نيايشگاه شاور اهرام ايزد و ساير نيايشگاه*ها و مكان*هاي مقدس ديني در صبح روز ششم فروردين از ديگر آيين*هاي بزرگداشت زايش زردشت است، كه در همه شهرهاي زردشتي نشين برگزار مي*شود.

سیزده به در

جشن سيزده فروردين ماه روز بسيار مبارک و فرخنده است. ايرانيان چون در مورد اين روز آگاهي کمتري دارند آن روز را نحس مي دانند و براي بيرون کردن نحسي از خانه و کاشانهً خود کنار جويبارها و سبزه ها مي روند و به شادي مي پردازند. تا کنون هيچ دانشمندي ذکر نکرده که سيزده نوروز نحس است. بلکه قريب به اتفاق روز سيزده نوروز را بسيار مسعود و فرخنده دانسته اند. مثلا در صفحهً 266 آثار الباقيه جدولي براي سعد و نحس آورده شده که در آن سيزده نوروز که تير روز نام دارد کلمهً ( سعد ) به معني فرخنده آمده و به هيچ وجه نحوست و کراهت ندارد. بعد از اسلام چون سيزدهً تمام ماه ها را نحس مي دانند به اشتباه سيزده عيد نوروز را نيز نحس شمرده اند. وقتي دربارهً نيکويي و فرخنده بودن روز سيزدهم نوروز بيشتر دقت و بررسي کنيم مشاهده مي شود موضوع بسيار معقول و مستند به سوابق تاريخي است. سيزدهم هر ماه شمسي که تير روز ناميده مي شود مربوط به فرشتهً بزرگ و ارجمندي است که " تير " نام دارد و در پهلوي آن را تيشتر مي گويند. فرشتهً مقدس تير در کيش مزديستي مقام بلند و داستان شيريني دارد. ايرانيان قديم پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادي کردن که به ياد دوازده ماه سال است، روز سيزدهم نوروز را که روز فرخنده ايست به باغ و صحرا مي رفتند و شادي مي کردند و در حقيقت با اين ترتيب رسمي بودن دورهً نوروز را به پايان ميرسانيدند.

سبزه گره زدن


افسانهً آفرينش در ايران باستان و مسئلهً نخستين بشر و نخستين شاه و دانستن رواياتي دربارهً کيومرث حائز اهميت زيادي است. در اوستا چندين بار از کيومرث سخن به ميان آمده و او را اولين پادشاه و نيز نخستين بشر ناميده است. گفته هاي حمزه اصفهاني در کتاب سني ملوک الارض و انبياء و گفته هاي مسعودي در کتاب مروج الذهب جلد دوم و بيروني در کتاب آثار الباقيه بر پايهً همان آگاهي است که در منابع پهلوي وجود دارد. مشيه و مشيانه که پسر و دختر دوقلوي کيومرث بودند روز سيزده فروردين براي اولين بار در جهان با هم ازدواج نمودند. در آن زمان چون عقد و نکاحي شناخته شده نبود آن دو به وسيله گره زدن دو شاخه پايهً ازدواج خود را بنا نهادند. اين مراسم را بويژه دختران و پسران دم بخت انجام ميدادند و امروز هم دختران و پسران براي بستن پيمان زناشويي نيت مي کنند و علف گره مي زنند. اين رسم از زمان کيانيان تقريباً متروک شد ولي در زمان هخامنشيان دوباره شروع شده و تا امروز باقي مانده است. در کتاب مجمل التواريخ چنين آمده " اول مردي که به زمين ظاهر شد پارسيان او را کل شاه گويند. پسر و دختري از او ماند که مشيه و مشيانه نام گرفتند و روز سيزدهً نوروز با هم ازدواج کردند و در مدت پنجاه سال هيجده فرزند بوجود آوردند و چون مردند جهان نود و چهار سال بي پادشاه بماند " . چنانکه در بحث جشن نوروز اشاره شد کردهاي ايران و عراق که زرتشت را از خود مي دانند روز سيزدهم فروردين را جزو جشن نوروز به حساب مي آورند

تاریخچـه هفـت سیـن از گذشتـه تا به امـروز



خوان نوروزی (سفره هفت سین) باید سفید باشد چرا كه نشانه پاكی و سفید بختی و روشنایی است و نیز نشانه جهان بی پایان است كه بارگاه یزدان در آن است. در سفره و یا همان خوان نوروزی مواد و چیدنی*هایی گذاشته می*شود كه هركدام نشانه و نمادی از سلامتی، *رزق و روزی، زایش، *بركت و ... است.

سبزه
شاید زیباترین ویژگی سفره هفت سین را می*توان به وجود سبزه آن دانست، به این دلیل كه سبزه با رنگ و طراوت خود دلها را شادمان می سازد و با نگریستن به آن طلوع سال جدید را زیباتر می*كند. در ایران باستان رسم بر این بود كه بیست و پنج روز قبل از نوروز در كاخ پادشاهان دوازده ستون از خشت خام برپا می*ساختند و بر هر كدام یك نوع غله می*كاشتند و معتقد بودند اگر سبزه*ها خوب بروید سال پر بركتی است.

در ایران باستان دانه*های گندم، جو، برنج، لوبیا، عدس، ارزن، باقلا، نخود و كنجد را بر این ستون*های خشتی می*كاشتند و روز ششم فروردین آنها را برمی چیدند و به نشان بركت و باروری در تالارها پخش می*كردند و معمولا سه قاب از سبزه به نماد اندیشه نیك، گفتار نیك و كردار نیك بر خوان می*گذاشتند و اغلب كنار آنها گندم، جو و ارزن كه نقش مهمی در خوراك مردم داشتند سبز می كردند تا سبب فراوانی این دانه*ها در سال جدید گردد.

امروزه نیز آن چیزی كه وجودش بر سر سفره هفت سین ضرورت دارد، سبزه است. مردم یزد از نیمه اسفند به سبز كردن سبزه در كاسه و بشقاب و حتی بر روی كوزه*های سفالی می*پردازند. زرتشتیان رویش سبزه را در نوروز نشان تازه شدن زندگی و فصل رویش دانه*ها كه خود بركت زندگی محسوب می*شود، می*دانند. در گذشته زرتشتیان یزد بیشتر "تره تیزك" را كه در گویش خود بدان "ششه" می*گویند بر روی كوزه*های سفالی سبز می*كردند.

دانه*هایی كه امروزه كشت می*شود بیشتر گندم و عدس است ولی ماش و تره تیزك را نیز سبز می*كنند. معمولا تره تیزك را یك شبانه روز خیس می*كنند سپس آن را در كیسه*های پارچه*ای نازك می ریزند و در جایی گرم قرار می*دهند تا جوانه بزند، جوانه زدن دانه*ها را در گویش زرتشتیان یزد روز آمدن می*گویند، بعد از آن كه دانه*های روز آمده را در بشقاب*های پهن بی لبه كه معمولا سه عدد و مخصوص كاشتن سبزه هستند، ریختند، روی جوانه*ها را پرده*ای از ماسه نرم می*ریزند و آب می*دهند تا سبز شود.

آتشدان (مجمر)
بر سر سفره هفت سین زرتشتیان وجود آتشدان، نماد اردی بهشت امشاسپند، اهمیت خاصی دارد. آتش این مجمر از آتش مقدس مایه می*گیرد معمولا در كنار آتشدان دانه*های اسفند كندر اشتره و نیز چوب*های خوشبو چون عود و صندل وجود دارد. روشنایی تجلی اهورا مزدا است و نماد درستی و نیك اندیشی و راستی بنابراین باید بر سر سفره هفت سین باشد. در ایران باستان در دو سوی آتشدان شمعدان*های گران*بها یا چراغ می*نهادند و آنها را می*افروختند و این نشانی از دنیای پرفروغ بی پایان بود كه اهریمن بدانجا راه ندارد.

كتاب مقدس
یكی دیگر از چیدنی*های خوان نوروزی وجود كتاب مقدس به عنوان نماد اهورا مزدا است. در دوران ساسانیان كتاب اوستا را برخوان می گذاشتند و قبل از فرا رسیدن سال قسمتی از آن را كه معمولا "فروردین یشت" است، می خواندند و از فرورهای شاهان، پاكان، *پارسایان، دلاوران و شهسواران كه در "فروردین یشت" نام آنها آمده، یاد می*كردند.
امروز بر سر سفره نوروزی ما مسلمانان قرآن گذاشته می*شود و هر كس قسمتی از كتاب دینی خود را می*خواند تا سال نو را با آیه*های مبارك الهی شروع كرده باشد.

كوزه آب
در گذشته كوزه آب كه توسط دختران نابالغ از چشمه*ها پر می*شد با زینتی از گردنبندها بر سر خوان نوروزی نهاده می*شد. امروزه كوزه سفالی را پر از آب می*كنند و به جای جواهرات با سبزه و روبان تزیین می*كنند و همراه با تاس مسین پر از آب و برگ*های آویشن در حالی كه یك عدد انار سرخ هم در آن نهاده*اند، بر سفره می گذارند.

نان
نان كه نمادی از بركت است، چه در گذشته و چه در حال بر سر سفره نوروزی می*گذاشتند و اكنون نیز یا نان سنگك بزرگی می پزند و برای بركت سفره بر آن می*گذارند یا اینكه نان را به صورت كماج شیرین درآورده بر خوان نوروزی می*نهند. در زمان ساسانیان گرده نان*هایی به اندازه یك كف دست یا اندكی كوچكتر می پختند كه به آنها "درون" می*گفتند و گاهی بر آن نوعی نیایش می*خواندند و بدین ترتیب نان*های نوروزی را بركت می*بخشیدند. امروزه زرتشتیان علاوه بر نان معمولی نان*های دیگری مانند كماج، نان شیر و چند نوع شیرینی خانگی كه بیشتر جنبه تشریفاتی دارد، می*گذارند.
بر سر سفره هفت سین یزدی*ها شیرینی*های معروف یزدی هم به چشم می*خورد كه معمولا در دیس*های بزرگ به طرز زیبایی چیده می*شود و در اعیاد و جشن*ها و به ویژه عید نوروز مصرف فراوان دارد.

تخم مرغ
تخم مرغ بن مایه خوان نوروزی است و به صورت رنگ كرده می*بایست بر سر سفره هفت سین جلوه نمایی كند، زیرا كه تخم و تخمه نمادی است از نطفه و نژاد و در روز جشن تولد آدمیان كه تخمه و نطفه پدیدار می*گردد. تخم مرغ تمثیلی است از نطفه باروری كه به زودی باید جان بگیرد و زندگی یابد و زایش كیهانی انجام پذیرد. پوست آن هم نمادی است از آسمان و طاق كیهان.

آیینه
به اعتقاد زرتشتی*ها چون آخرین ماه سال زمان تولد آدم ابوالبشر است، بنابراین باید نمادی از آن در خوان نوروزی باشد تا شكل پذیری آسان شود. از این رو آیینه*ای در بالای خوان نهاده می*شود و در اطراف آن شمع یا چراغی می*گذارند. اغلب تعداد شمع*ها با تعداد فرزندان خانواده ارتباط دارد و نیز آیینه*ای دیگر در زیر تخم مرغ گذاشته می*شود تا انعكاس وجود آدمی در آیینه دیده شود و نیز آیینه زیر تخم مرغ هم نمایانگر تحویل سال است. وقتی كه گاو آسمانی، كره زمین را از شاخی به شاخ دیگر می*افكند در آن زمان تخم مرغ بر روی آیینه خواهد جنبید، در جلوی آیینه هم مشتی گندم به نشانه روزی فراخ می*پاشند.

سمنو
سمنو كه از جوانه*های تازه رسیده گندم تهیه می*شود، نماد فراوانی خوراك و غذاهای خوب و پر نیرو است و نیز نمادی برای زایش گیاهی و بارور شدن گیاهان توسط فرورهاست.

سنجد
سنجد كه عطر برگ و شكوفه*های آن محرك عشق و مهر است و از مقدمات اصلی زایندگی به شمار می*آید، باید بر سر خوان نوروزی نمایان باشد. وجود سنجد در سفره نوروزی انگیزه زایش كیهانی است گاه زرتشتیان دانه*های سنجد را با آویشن در هم می*آمیزند و همراه با نقل و سكه بر سر سفره نوروزی می*گذارند.

سیر
نماد میكروب زدایی و پاكیزگی محیط زیست و سلامت بدن و نیز زدودن چشم زخم است كه باید حتما بر سر سفره نهاده شود. به اعتقاد زرتشتیان بوی سیر دیوان را می*گریزاند. زرتشتیان سیر را با تكه*های نان كه در آن ترید كرده*اند، در مراسم پرسه با سداب به كار می*برند و بر سر سفره نیایش می*گذارند. پوست سیر را هرگز در جایی نمی*گذارند زیرا معتقدند از سحر هم بدتر است، به همین جهت برای كندن پوست آن ابتدا سیر را در آب می*خیسانند و بعد پوستش را می*كنند، همچنین معتقدند اگر پوست سیر را با پیاز گلپر و اسفند در خانه بسوزانند، به خصوص در صبح روز پنجشنبه، بویش، خانه را پاك می*كند.

سركه
همانند سیر نمایانگر پاكی محیط، زدودن آلودگی و باطل كردن سحر و جادو است.

سماق
سماق نماد عشق مهر و پیوند دلها است كه بر سر سفره هفت سین نهاده می*شود.

سپند (اسفند)
اسفند نیز نشانه*ای است از دفع چشم زخم كه در زمان*های كهن مقدس بوده، است و در مراسم نیایشی به كار می رفته است. امروزه نیز ار آن برای دفع چشم زخم و به نیت درود فرستادن برای عزیزان از دست رفته و همچنین ضد عفونی كردن محیط استفاده می*شود. زرتشتیان اسفند را در خوانچه مخصوصی می*نهند چراكه نشانه همه امشاسپندان و مقدسان است. اسفند همراه با كندر و دیگر خوشبوهای مخصوص آتش همیشه در خانه زرتشتیان وجود دارد و روزی 2 تا 3 بار آن*ها را برآتش می ریزند به خصوص در مراسم سوگواری و شادی اسفند دود كردن امری رایج است.

سكه
پول زرد و سفید در خوان نوروزی نمادی است از شهریور امشاسپند كه موكل است بر فلزات و بودن آن بر سر خوان كه موجب بركت و سرشاری كیسه است. بر سر خوان نوروزی زرتشتیان و گاه غیر زرتشتیان چیدنی*های دیگر هم نهاده می*شود؛ شیرینی و نقل كه نماد شیرین كامی است؛* گلابدان پر از گلاب و همچنین سبزی خوردن، *پنیر و كاهو كه طراوت و نیز زیبایی سفره را دو چندان می*كند.در برخی از سفره*ها آرد هم وجود دارد كه آن هم نمادی است از بركت نوروزی اما دو چیز مهم دیگر بر سر سفره هفت سین نمادین است، یكی انار و دیگری تنگ ماهی.

انار
انار از مقدس ترین درختان است كه تقدسش را همچنان تا به امروز حفظ كرده است. درخت انار به سبب رنگ سبز تند برگ*هایش و نیز به جهت رنگ و شكل غنچه و گل مانندش، همانند آتشدان است و همیشه مقدس بوده است. پردانگی انار نماینده بركت و باروری و رزق فراوان است و نمادی است از باروری ناهید. زرتشتیان معمولا در تاس مس پر از آب یك عدد انار هم می*گذارند با این باور كه این میوه پردانه در سال جدید بركت و رزق فراوان برای خانواده به همراه داشته باشد، به ویژه انارهای خوش آب و رنگ و آبدار شهر كویری یزد كه اكثرا برای استفاده در سفره*های هفت سین در پوششی از كاه در گودال*های زمینی نگه داری می شود تا در سال نو به زیبایی سفره هفت سین بیفزاید.

ماهی
یكی دیگر از زینت دهندگان سفره هفت سین، ماهی است، اسفند ماه در برج حوت است و حوت یعنی ماهی. در هنگام نوروز برج حوت به برج حمل تحویل می*گردد و از این رو نمادی از آخرین ماه سال در خوان نوروزی گذاشته می*شود. علاوه بر آن ماهی یكی از نمادهای آناهیتا فرشته آب و باروری است كه وظیفه اصلی نوروز را كه باروری است بر عهده دارد. خوردن سبزی پلو با ماهی نیز در شب عید از این روست و ظرف پر از آب با چند ماهی قرمز نمادیست از روزی حلال.

گل بیدمشك
گل بیدمشك نمادی است از اسپندارمذامشاسپند و گل نیز ویژه اسفند ماه است به خصوص گل بید*مشك كه از عطر خاصی نیز برخوردار است و در معطر ساختن فضای خانه نقش بسزایی دارد.

نارنج
نمادی است از گوی زمین و هنگامیكه در ظرف آبی نهاده شده باشد، نمادی است از گوی زمین در كیهان و گردش آن بر روی آب نمودار گذاشتن برج*های دوازده گانه و تحویل سال است. علاوه بر این*ها بر سر سفره زرتشتیان كاسه*ای پر از پالوده خانگی و نیز كاسه*ای از خشكبار ترش مزه مانند برگه شفتالو، *برگه زردآلو، *آلبالو و آلوچه را كه قبلا در آب خیسانده*اند، نیز می*گذارند و نیز مقداری پسته، *فندق، بادام زمینی و تخمه را كه قبلا خندان كرده و بو داده*اند، داخل كیسه*ای به نام دولك می*ریزند و به عنوان آجیل نوروزی بر سر سفره می*نهند.



علاوه بر آن بر سر سفره هفت سین گلهای زیبا و خوشبویی چون گل نرگس،* گل سنبل و گل شب بو كه نوید بخش بهار هستند، دیده می*شود. زمانیكه سفره چیده شد همه اهل خانه حمام رفته و لباس نو پوشیده، گرد سفره هفت سین می*نشینند و چند دقیقه مانده به تحویل سال همگی با هم خواندن سرودهایی، خداوند را سپاس و نیایش می*كنند.

سال كه تحویل شد جملگی با شادی وصف ناپذیری سال جدید را تبریك گفته، روبوسی می*كنند؛ بانوی خانه آینه و گلاب پاش را از سر سفره برداشته و گلاب را در دست هر كدام می ریزد و همزمان آیینه را رو به روی چهره آنها می*گیرد تا روی خود را ببیند. این كار از سالخورده ترین فرد خانواده شروع می شود. آنگاه همگی به وسیله نقل خوشمزه یزدی(معمولا نقل بیدمشكی،* نقل بادام و یا نقل پسته) كه در قنادی*های یزد تهیه می*شود و نیز سایر شیرینی*ها پذیرایی شده، دهانشان را شیرین می كنند. سپس پدر خانواده به همه اعضای خانواده عیدی می*دهد و بعد از آن مقداری از غذاهای درون سفره با شادی صرف می*شود.

سيزده*بدر يكي از بهترين روزهاي نوروز مي*باشد. مردم پس از انجام 12*روز برگزاري جشنهاي سال نو، روز سيزدهم را در دل طبيعت مي*گذرانند.
در اين روز كه* پايان* دوره* نوروزي* تلقي* مي* شود، مردم* در دشت* و بيابان* و در فضاي* سبز بهاري* گرد مي* آيند و به* شادي* مي *پردازند. در اين* روز پاياني* نيز چون* روزهاي* ديگر عيد، خوراكي* ويژه* همچون* آش* رشته* و ديگر خوراك هاي* سبزي* دار مي *پزند. گندم هايي* را كه* براي* سفره* هفت* سين* رويانيده*اند با خود به* صحرا مي* برند و با انداختن* آن* در جوي* و رود و بيرون* از خانه* نحسي* سيزده* را كه* يا به* آن* معتقدند و يا بنا به* رسم* كهن، آن* را خوش *يمن* تلقي* نمي* كنند از خود و خانواده* دور مي* سازند.

رسوم جشن سيزده بدر
بسياري* از مردم* به* نحسي* عدد سيزده* نه *تنها اعتقادي* ندارند بلكه* در اساس تأثير عددي* خاص* را در سرنوشت* خود مؤثر نمي*دانند اما اين* باور كه* در قديم* عدد سيزده* را خوش *يمن* تلقي* نمي *كرده*اند شايد به* اين* دليل* باشد كه* در طالع *نماي* نجومي، قدما معتقد بودند كه* آسمان* دوازده* برج* دارد و هر تولدي* كه* صورت* مي *گيرد داراي* ستاره*اي* در يكي* از دوازده* برج* است* و بنا براين اينكه كدام* ستاره* در كدام* برج* قرار گرفته، طالع* و خوي* فرد متولد شده* شكل* مي *گيرد و خارج* از دوازده* برج* كه* عدد سيزده* است ،نابجا و نحس* به* شمار مي *آمده* است. در هر حال* اكنون* ديگر نحسي* عدد سيزده* مورد پذيرش* همگان* قرار ندارد و بيشتر جنبه* خرافي* دارد.
گروهي از مردم معتقدند كه براي دور*كردن نحسي اين روز بايد از خانه خارج شوند و سيزده بدر كنند تا نحسي روز در طبيعت به در شود. در اين روز سبزه*ها سبز شده را كه چند روز اول سال نو مهمان سفره هفت سين بوده به آب روان مي*سپارند. خوراكي هاي باقيمانده نوروز، به مصرف مي*رسد، بساط بازيهاي دسته*جمعي پهن است.
روز سيزدهم، كمتر كسي در منزل مي*ماند. در ساعت اول روز خيابانها شلوغ و پر*رفت و آمد است. پاركها مناظر طبيعي اطراف شهر پذيراي ميليونها زن و مردم و جوان و پير و كودك است. خانواده*ها با صفا و صميميت در كنار هم مي*نشينند و گل مي*گويند و گل مي*شنوند. مردمي كه در طول سال در هياهوي شهر پي نام و نان هستند و با هم روابطي سرد و خشك دارند در اين روز تغييري در رفتارشان روي مي**دهد همه مهربان و شادمان هستند. گويي بهترين روز سال همين روز است. هر*چند گروهي آن را نحس مي*شمارند اما در اين روز همه چيز و همه كس رنگ شادي دارد.


سيزده*بدر نحس است يا مبارك؟
گروهي چنين بيان مي*دارند كه روز سيزده هر*ماه در جدول سي روز ايران باستان به فرشته تير يا تيشتر كه ستاره باران است،مربوط است و بسيار روز خجسته و مباركي است. در اعتقادات مردم ايران باستان روز سيزده بدربه هيچ وجه نحس نبوده است. در جدول مربوط به سعد و نحس روزها نيز روز سيزدهم مبارك آمده است.
مردم ايران باستان در مورد اين روز معتقد بودند كه جمشيد شاه (بنيانگذار نوروز) روز سيزده نوروز را در صحراي سبز و خرم، خيمه و خرگاه برپا مي*كرد و بار عام مي*داد. چندين سال متوالي اين كار را انجام داد كه در نتيجه اين مراسم در ايران زمين به صورت سنت و مراسم درآمد.
در تحليلي ديگر اين*طور بيان مي*گردد كه ايرانيان پس از دوازده روز جشن*گرفتن و شادي*كردن كه به ياد دوازده ماه از سال است، روز سيزدهم نوروز را كه فرخنده است به باغ و صحرا مي*رفتند و شادي مي*كردند و در حقيقت بدين ترتيب رسمي*بودن دوره نوروز را به پايان مي*رسانيدند.
در تحليل ديگري چنين بيان مي*گردد كه اعتقاد به عمر 12*هزار ساله جهان نزد زرتشتيان، تحت تأثير نجوم بين*النهرين است كه معتقد بودند هر*يك از دوازده اختر كه خود به يكي از برج هاي دوازده*گانه حاكم است، هزار سال به جهان حكومت خواهد كرد. بدين روي عمر جهان دوازده هزار سال است و در پايان دوازده هزار سال، آسمان و زمين درهم خواهد شد.
بنا براين اصل اعتقاد به دوازده هزار سال و دوازده ماه سال تأثير معتقدات بابلي است. پس از دوازده هزار سال، آشفتگي آغازين باز مي*گردد پس جشنهاي دوازده روز در فروردين آغازسال با سال دوازه ماهه و دوره دوازده هزار ساله عمر جهان مربوط است. انسان آنچه را در اين دوازده روز پيش مي*آمد، سرنوشت سال خود مي*انگاشت. از پيش از نوروز انواع دانه*ها را مي*كاشتند و هر دانه* اي كه در طي اين دوازده روزه بهتر و بيشتر رشد مي*كرد آن دانه را براي كاشت آن سال به*كار مي*بردند و گمان داشتند اگر روزهاي نوروزي به اندوه بگذرد همه سال به اندوه خواهد گذشت.
درادامه آمده است: 12*روز فروردين نماد همه سال بود و چون پس از 12*هزار سال عمر ، آشفتگي نخستين باري ديگر باز مي*گشت پس در پايان دوازده روز نيز يك روز نشان آشفتگي نهايي و پايان سال را بر خود داشت.


علف يا سبزه گره زدن
يكي از كارهاي روز سيزده*بدر، علف گره*زدن است.در*مورد سابقه اين رسم مي*گويند كه مربوط به فرزندان كيومرث يعني اولين زوج يا اولين پدر و مادر (مشيه و مشيانه)است. زرتشتيان معتقدند چون اين دو با هم ازدواج كردند، دو شاخه «مورد» را گره زدند و پايه ازدواج خود را بنا نهادند و از آن زمان به بعد اين رسم معمول گرديد.